ცისფერი ღამეები

ეს ცისფერი ღამეები

ჩემთვის გათენებულა

და სიბნელეც უკუნითი

ჩემთვის გათეთრებულა.

ეს ღრუბლები ავბედითი,

სადღაც როგორ გამქრალან

და ჩიტებიც არსაიდან

ცაზე გამოჩენილან.

ღამეს დარჩა ფიქრის გორა,

გუნდა ზვავად ქცეული,

დაიწმინდა ეს გუნებაც

წარსულში წახდენილი.

თუკი რამე სევდა იყო,

ყოველივე გამქრალა,

ახლა მხოლოდ სიხარულით

გული ჩემი აღვსილა.

ფანჯრის მიღმა აღარ მოჩანს

უკუნითი წყდიადი,

დრო დამდგარა მეტად უცხო,

დრო მეტადრე დიადი.

ღამის ორზეც ნათელია

ზეცა უფლის წყალობით

და დამდგარა ახლა ჟამი,

რომ ველოდი თვეობით.

გამითენდა ლურჯი დილა,

ღამე კიდევ ცისფერი

და აღმიდგა ძველებურად

დარღვეული მესერი.

ო, ცისფერო ღამეებო,

ასე როგორ ანათებთ,

რომ ციალით თქვენებურით

დღეს და ღამეს ასწორებთ.

მაინც მიყვარს თქვენი ცქერა

ფანჯრის რაფას დაყრდნობილს,

თქვენ ხართ ჩემი ღამეები

სულს მინათებთ შენდობილს.

გიორგი ჩაჩხიანი

https://www.facebook.com/AuthorGiorgiChachkhiani  

ჩხაპვნა საახალწლოდ

   ხანდახან მინდა, რომ უბრალოდ ავდგე და ყველა გაგინოთ, თქვენი დედაც, აი ასე, დაე, მთელი საზოგადოების, უბადრუკი კაცობრიობის დედაც, მაგრამ მერე მახსენდება, რომ მეც ამ კაცობრიობის ნაწილი ვარ, მასთან შეზრდილი და მისგან განუყოფელი. აი მაშინ ვაცნობიერებ თუ რამხელა „პიზდეცში“ ვარ, არა მხოლოდ მე, არამედ ყველანი, ყველანი სადღაც არმატურის მილში ვართ გაკვეხებულები. ძილის წინ სულ ვამბობ:

-ღმერთო, შენ გვიშველე, - და მერე, იმ ღამით შანსი არაა სიზმარი რომ არ ვნახო, გრძელწვერება კაცი მუბნება ხოლმე:

„მაგრამ ვაი, რომ ვერ გიშველით“-ო, - მერე კადრი იცვლება და წითელსახიანი, რქებიანი ბიძია, ჩაშავებული კიჭებით, მაგრად დაგვცინის.

  ახალი წელი მოდის, აეეეე... ყველა ვგუგუნებთ. ახალი წელი მაგრად მევასება, ამ დღეს მაგრად გამოტყვრომა მოსული პონტია, უბრალოდ ერთი ეგაა, რომ მერე არაფერი არ მახსოვს ხოლმე და ყოველ დილით საათობით მჭირდება ტვინის ჭყლეტა, თუ ვის პირში შევაცურე ენა და ვისთან ერთად ვიცეკვე ენატანგო, ან ენავალსი, თუმცა თუ არ მემახსოვრება ეგეც მოსული პონტია, ეს ხომ ახალი წელია, მთავარია კაცი არ იყოს, „დალშე“ უბრალოდ თვალები და ყურები დავხუჭოთ.

   ახალი წელი კარგი იმიტომაა, რომ ბნელა, ჰო, ღამე სულ ბნელა და სწორედ მაშინ ჩანს ჩვენი რეალური სახე, რომ მაგარი ბნელები ვართ. და მე მაქვს კითხვა, რომელიც გამუდმებით მტანჯავს და ტვინს მიდუღებს ხოლმე, საიდან მოვდივართ ასეთი ბნელები? ოჯახებიდანო, - გამოხტება და მეტყვის ვიღაც ტვინშერყეული, ალბათ, ის მართლაც ოჯახიდან მოდის, ასეთივე ბნელი და გამოლაყებული ოჯახიდან, ისე, ამ ლაყეს რას ვერჩი, ლაყე კვერცხი მაგრად მევასება, მეზობელ ნინჩოს გადავასხამდი თავზე და მერე ამაზე მაგრად ვღადაობდით ხოლმე, განა მარტო მე, ნინჩოც, ისიც ისეთი ბნელი იყო, რომ საკუთარ თავზე თავად ღადაობდა, ეს რა მოხარშული კომბოსტოს სუნი ამდისო, არადა, მე თუ მკითხავთ, კუანა ქათმების სუნი უფრო ასდიოდა. როგორი სუნი აქვთ კუანა ქათმებს? თმაში შეიზილეთ ლაყე კვერცხი, გაჩერდით 1-2 წთ, დაელოდეთ და გაიგებთ, არ გამიკვირდება ეგ მართლა რომ ქნათ, ვიდეოს თუ გადაიღებთ „ვოობშემ“ ღადაობა იქნება, (თვალისჩაკვრა).

   ახალ წელზე მეტად ერთადერთი რაც მიყვარს, ზანგებზე ღადაობაა. იმ დღეს ვანიჩკა მესტუმრა, ტრადიციულად დაბოლილი იყო, დივანზე გადაწვა და ტელეფონი დააძრო, სექსტინგობდა ბიჭი. „აე, ვანეჩ, რას შვრები?“-მეთქი, - ვკითხე და „kik”-ი მომიშვირა.

-ეგ რაღაა?

-აუ შენ რა ჭურში ზიხარ, ძმაო.

-დავაი, რა.

-გადმოწერ, დააყენებ ფოტკას და დაიწყებ სექსტინგს, იმენა ღადოა,რა.

-ვა,ვა, მოიტა აბა ერთი, - გამოვართვი, ვანიჩკას პროფაილზე ვიღაცის ტაკუცუნები ეყენა, - ეს ვისია,ვანეჩ?

-რავი, ძმაო, ინტერნეტში ვნახე, გუგლი და მისი ჯანი, მარა რა გინდა, კაი ხოშიანი ტაკოა.

   ე.წ. „სერჩი“ ვიპოვე და დიდი ასოებით ჩავწერე ბ.ბ.ც. თავი ატლანტაში მეგონა, მონათა ბაზარზე. ავირჩიე ზანგულაი-ზანგულაი 1 და მივწერე:

-ჰეი, - იმ შეჩვენებულმა კი თავისი ფალოსის ფოტო არ გამომიგზავნა?! თან წარწერაც მოაყოლა: - ჰეი, ბეიბ, ვეარ არ იუ სთეინგო. „ჯორჯია“-მეთქი, - ვუპასუხე. „აი სთეი ინ ფლორიდა,თუ“-ო. „აი მინ ქანთრი, ნოთ ზი სთეით“-მეთქი, მერე იმან ნევერ ჰეარდ ოფ ითო, ხოდა რომ გადამეკეტა „ვსიო“. ეგრევე დამარტყა, რომ სადღაც წავიკითხე ეს წელი ჩუნესკომ რომ რუსთაველის წლად გამოაცხადა და ზანგულაის შევუშვი: „ზის იარ ვოს შოთა რუსთაველი’ს იარ, გუგლე ჰიმ. გუგლე დავიდ ზი ბილდერ, ჰი ვოს ვან ოფ ზი გრეათესთ ქომანდერს, გუგლე ენდ იუ ვილ სი, გუგლე გია სურამელაშვილი ენდ გია ჯაჯანიძე, ითს ე შეიმ, დუდ, ჰევინ ე ბიგ დიქ ის ნაის, ბუთ ჰევინ ე ნოლიჯ ის ბეთერ“, - ამისთანები და ამისთანები შევუშვი. ეგრევე დაგვბლოკა, ხოდა ამაზე ვანეჩმა აგინა და აგინა, წერდა და წერდა, დაბლოკილი ვყავდით და არ მიუვიდოდა, მარა „ზატო“ ხო აგინა, სულ ფაქ იურ გუდსები უძახა, გუდს კეთილების პონტში რა, კვირიკას მოუსმინა იმ დღეს და მაქედან დაამუღამა.

  კიდე გოგირდები დამევასა ამ ბოლო დროს, კაი თუხთუხა წყალია. ჰო, მაგ გოგირდებს ცალკე მაგარი ისტორია აქვს, უნდა მოგიყვეთ. ბირჟაზე ვიყავით და ერთი „ბრატია“, მეგატვინა, იმან იბაზრა.

-ძმებო, იცით, აღა-მაჰმათ-ხანი რატო გამოექანა ასეთი გაშმაგებითა და შემართებით?

-არა, საიდან, აბა გვითხარი.

-რატო და ჭუჭუები უნდოდა, - დააბრეხვა მეგატვინამ.

-ჰაჰ, ეს ჩემისა გვეღადავება, ხო? - ჩაიცინა გოგიტამ.

-არა, რას გეღადავებით, სერიოზულად, ეგ ხო საჭურისი იყო.

-ეგეც ჭურში იჯდა?

-არა, კაცო.

-აბა ჭურებს რეცხავდა?

-არა, ბიჭო, არ იცი საჭურისი რა არის, არც თქვენ არ იცით, არეცრთმა არ იცით? - სამივე ტემპში ვაქნევდით თავს, - საჭურისი ისაა, ვისაც იმას მოაჭრიან რა.

-რას?

-იმას რა, - მეგატვინა ფრიად ზრდილობიანი ბიჭია, ერთ ცუდ სიტყვას ვერ ათქმევინებ.

-რაც აბია?

-ჰო.

-მერე?

-მერე აღა-მაჰმად-ხანს უთხრეს, რომ თბილისში იყო გოგირდის აბანოები, რომლებიც იმას ზრდიდნენ და არიქა მეშველაო და ეგრევე აქეთ გამოექანა.

-ეგ მართალია, ბიჭო? - გოგიტას თვალები გაუბრწყინდა.

-ჰო, აბა, კვირაში სამჯერ ორ-ორი საათი სამი-ოთხი თვის განმავლობაში და მინიმუმ ხუთი სანტიმეტრი გარანტირებულია.

-მეღადავები, ხო?

-არა, შენ ძმობას ვფიცავარ, სოსია ხო იცი, ეგ დადიოდა თურმე თავის ახალგაზრდობაში, იმისგან ვიცი, ნაღდი ამბავია.

-აუ, ზუკიტ, არ წავიდეთ, ბიჭო?

-რა ჯანდაბად მინდა, მე ეგ არ მჭირდება, - ამაყად, თავმომწონედ, ნიშნისმოგებით თქვა ზუკიტომ.

-კაი, ძმაო, ისე ვთქვი.

   მივდივარ სახლში და „ფეისბუქს“ ვხსნი, ჰოდა ეგრევე გოგიტას პოსტი მეჩითება, გოგირდებში ვინ წამოხვალთო. მარტო ხო არ გავუშვებდი, ძმაკაცია მაინც, ჰოდა მივყვები ხოლმე, ერთად დავდივართ, კაი პონტია. ეტყობა ნაღდი ამბავია, სოსია სულ მაგაზე ბაზრობს, ეგ კი არა იმ დღეს ჩემი ყურით გავიგონე უბნის გოგოებს როგორ არიგებდა, იცოდეთ მაინც, რამე რომ იყოს და თქვენი ქმრები არ მოგეწონოთ გოგირდებში წაიყვანეთ და კარგად აყურყუმელავეთ, მერე იადონებივით აჟღურტულდებიან და არწივებივით გაშლიან ფრთებსო.

   კიდე, კიდე, რაღაც უნდა მივჩხაპნო, თორე ახალი წელი მოდის და მერე რომ დაიწყება ბოლომდე ზვიო, ბოლომდეო, არაფრის თავი აღარ მექნება, ჩხაპნის კი არა უნიტაზს თუ დავუმიზნე ეგეც კაი საქმე იქნება.

   ჰო მართლა, გუშინ მამაოსთან ვიყავი, პირველად. მამაოების ყოველთვის მეშინოდა, მაგრად მეშინოდა, სულ მეგონა, რომ ისეთი ცოდვილი ვიყავი მომვარდებოდა უცებ და თავში დიდ, ვერცხლისფერ ჯვარს ჩამარტყამდა, მაგრამ მაგარი ჯიგრები ყოფილან. მივედი და ვეუბნები:

 „მამაო, შევცოდე“- მეთქი.

 „რა შეცოდე?“-ო.

 „არ მახოვს“ -მეთქი.

 „რომ გაიხსენებ, მერე მოდი“-ო.

 „არასდროს რომ არ გამახსენდეს?“

„არცოდნა არცოდვაა“-ო.

ჰოდა, „ჯიგარი ხარ“-მეთქი, - ვუთხარი, შესაწირის პონტში ასლარიანი ჩავუკუჭე და წამოვედი, მანამდე გავიგე, როგორ მომაძახა:

„ამას ლოცვებში მოვიხსენიებ“-ო, ეგ იყო და ეგ, სულ არ ჩაურტყამს ჩემთვის თავისი ჯვარი, თურმე სულ ტყუილად მეშინოდა.

   კიდე ცოტა დრო დაგვრჩა, ზუსტად 9წთ და 36 წმ, უკვე 35, მერე წავა ცაში ბახა-ბუხი და ქალაქიც აგუგუნდება. ამ წელს ყველაფერი კარგად გამოვიდა, რომ იტყვიან კამფეტივით მოგვარდა. თავიდან ცოტა კი შემაშინეს, ჯერ იყო და ეკუნამ შენგან ორსულად ვარო, მერე იქით თამთუსიმ ბავშვს ველოდები და შენიაო, ჰოდა, ორივემ გინდა თუ არა ცოლად მოგვიყვანეო, თამთუსი რომ არ გამოჩენილიყო კი მოვიყვანდი ეკუნას, მარა გამოჩნდა და რა მექნა, ის რომ მომეყვანა მერე ამას ეწყინებოდა, ამაზე რომ მექორწინა, იმას გაუტყდებოდა, ჰოდა, „დავაი“ ორივეს ერთად მოგიყვანთ-მეთქი, ეგრევე გაიბუსნენ, აუ, ეგრე არ გვინდაო, აბა რა ვქნა, არც გაფრინდი, არც მოფრინდია-მეთქი, ჰოდა, არცერთი აღარ მოვიყვანე, აი ეგრე, არ უნდათ, ნუ უნდათ, ორად ნაღდად ვერ გავიჭრებოდი და ვერც ჩემი ბალღუნიების დედებს ვაწყენინებდი და გავუტეხავდი რაიმეს. ან ორივესი, ან არავისი ვიქნები-მეთქი, კაიო. კაიო და კაიო, რა ვქნა, წავიდა გულავი „და კანცაააა“.

   გილოცავთ ახალ წელს, გისურვებთ თუხთუხს, გუგუნს, ტანცებს, მანცებსა და დიმპიტაურებს... სინათლეს, განათებას, განათლებას, გამოფხიზლებას...მესამე თვალს, რეალობის თვალს, სიტუაციის სწორად დანახვისა და აღქმის უნარს... ბედნიერებას, ულევ, გაუსრულებელ და ნამდვილ, არა მოჩვენებით, ბედნიერებას!

https://www.facebook.com/AuthorGiorgiChachkhiani 

ნანული ლიპარტელიანი - უდროოდ ჩამქრალი სანთელი, რომელიც კვლავაც ანათებს

  ცალკეულ კულტურებსა და ერებში არსებული ტრადიციების მიხედვით ადამიანის გარდაცვალების შემდეგ არ იღვრება არცერთი წვეთი ცრემლი, შავი სამოსის მაგიერ იცვამენ თეთრს და იწყებენ სიცილს. განა ეს იმას ნიშნავს, რომ ისინი არ არიან აღვსილნი დანაკლისის უზადო განცდით? არა, საქმე იმაშია, რომ ისინი ბედნიერები არიან იმით, რომ ეს ადამიანი არსებობდა, მათ ჰქონდათ ამ ადამიანთან ურთიერთობის, მისი გაცნობის,შეყვარებისა და მასთან მეგობრობის საშუალება. ისინი არიან მადლიერები და გამოხატავენ თავიანთ მადლიერებასა და სიხარულს, იხსენებ განვლილ გზას და უაღრესად დიდი დანაკლისის მიუხედავად არიან კმაყოფილნი იმით, რომ ჰქონდათ შესაძლებლობა თავიანთ საყვარელ ადამაიანთან ერთად გაეარათ ცხოვრების გზა, ცხოვრების გარკვეული ეტაპი.

  იმ დიდი დანაკლისისა და სიცარიელის მიუხედავად, რაც ქ-ნი ნანული ლიპარტელიანის ნაადრევმა გარდაცვალებამ დაგვიტოვა, შევეცდები ყოველგვარი სევდა განვარიდო ჩემს მოგონებებს და დღეს ვისაუბრებ მხოლოდ მასზე, რაც ერთი შეხედვით სრულიად ალოგიკური და მეტ-ნაკლებად სახუმაროა, ვინაიდან მე ვარ ბედნიერი და მიხარია, რომ მქონდა პატივი ახლოს გამეცნო ეს ყველასათვის საყვარელი და პატივსაცემი ადამიანი, რომელიც არა მხოლოდ მე, არამედ ყველას, თითოეულ მოსწავლესა თუ მასწავლებელს გამუდმებით ედგა მხარში, მუდამ გააფთრებული ძუ ლომივით იცავდა ჭეშმარიტებას, იბრძოდა სამართლიანობისთვის ისე, რომ ხშირად შედეგზე არც კი ფიქრობდა. ისე ჩაერეოდა თუნდაც ახალგაზრდების ქუჩის დავაში და გამოექომაგებოდა და დაიცავდა მას, ვისაც ჩაგრავდნენ, თუნდაც სრულიად უცხო ყოფილიყო, რომ სულაც არ იფიქრებდა იმაზე, თუ რა შეიძლებოდა დამართნოდა, რომ მართლაც თავზეხელაღებული ნაძირლებითაა სავსე ჩვენი ქვეყანა. უბრალოდ ეს იყო მისი ბუნების, მისი ადამიანობის ნაწილი, ქ-ნ ნანულის თავის მოვალეობად მიაჩნდა ყოველგვარ უსამართლობას შეწინააღმდეგებოდა და შებრძოლებოდა. ის იყო ყველას ბებია, ყველას კეთილმოსურვე. არასდროს დამავიწყდება ის სითბო, რომელსაც ჩემ მიმართ იჩენდა. მის მიერ მოცემული რჩევები სამარადჟამოდ გამყვება და გამიძღვება ცხოვრების გზაზე. დღეს მხოლოდ რამდენიმე ეპიზოდს გავიხსენებ იმ უამრავი მოგონებიდან, რომელიც მასთან მაკავშირებს.

    ერთ ჩემს მეგობარს ერთი გოგო უყვარდა, ისიც ჩვენი თანაკლასელი იყო. ვინაიდან, ამჟამად არცერთი აღარ სწავლობს ჩვენთან, გავკადნიერდები და მათ ამბავს მოვყვები. ბიჭი სიყვარულს შეეპყრო, ჩვეული ხალისი და სილაღე დაეკარგა, მთელი დღე უგუნებოდ იყო, სკამები შეეტყუპებინა და უკან მათზე გადაწოლილიყო. მაშინ სწორედ რომ ქ-ნი ნანულის გაკვეთილი გვქონდა. გამოცდილი პედაგოგი რა თქმა უნდა კარგა ხნის წინ მიმხვდარიყო ყველაფერს. მივიდა ბიჭთან და ეუბნება: - „ბებია, დავიტანჯე შენი საცოდაობით, მართლა კარტოფილისჭამია ხომ არა ხარ, მიდი და უთხარი“-ო, თანაც წამოდგომა და გასწორება სთხოვა. ბიჭმა კი მხოლოდ უპასუხა: „გთხოვთ, ვიწვები რა“-ო. ქ-ნმა ნანულიმ არაფერი უთხრა, უხმოდ გაშორდა და გოგოსთან მოვიდა. გვარით მიმართა:

- გაიგონე, ბიჭმა რა თქვა, ვიწვებიო... - მეც იქ ვიყავი, თავიდან ვერ მივხვდით რას გულისხმობდა, ცოტა ხანი შეიცადა და დაუმატა, - ვიწვებიო, სიყვარულით ვიწვებიო, - თქვა და მაშინვე გაგვშორდა.

   ასეთი კომიკური, ცოტათი უხერხულიც, მაგრამ დასამახსოვრებელი და გონივრული სიტუაციები ხშირი იყო. კიდევ ერთ ამბავს გავიხსენებ, რომლის მონაწილეც უშუალოდ მე გახლავართ. ერთ დღეს, მგონი სამშაბათი იყო, ზუსტად არ მახსოვს, ცოტანი ვიყავით და გაკვეთილი არ ჩაატარა, თავისუფალი დრო მქონდა და ერთი ლექსი დავწერე - „გოეთეს “ახალგაზრდა ვერტერის ვნებანის” წაკითხვის შემდეგ“, რომელიც სწორედ ამ რომანის სიუჟეტს მიუყვებოდა და თემატურად ანალოგიური იყო, მოზღვავებული სიყვარულისაგან ჩადენილი თვითმკვლელობა. ლექსი ქ-ონ ნანულის წავუკითხე, ფრიად მოეწონა, შემდეგ კი ცოტა გოეთესა და მის შემოქმედებაზეც ვისაუბრეთ. იმავე დღეს რაღაც კონკურსი გვქონდა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში. ფართო ნაცნობობა ჰქონდა და კონკურსის დასრულების შემდეგ რესურსცენტრის წარმომადგენლებს ესაუბრებოდა. ამ დროს გამოვიარე, დამინახა და დამიძახა. მეც მათთან მივედი. ჩემზე ელაპარაკებოდა, ზუსტი სიტყვები აღარ მახსოვს, მაგრამ დაახლოებით ასეთ რამეს ეუბნებოდა: -„თქვენ არ იცით ეს რა ნიჭიერი ბიჭია, წერს, უკვე გაზეთებშიც იბეჭდება მისი ნაშრომები, დღეს კი გოეთე მითარგმნა“-ო, ჩემთვის ჩამეღიმა, უბრალოდ ლექსი დავწერე, გოეთეს მთარგმნელი ნამდვილად არ ვიყავი, მაგრამ რესურსცენტრის წარმომადგენლებმაც დიდი ამბით ჩამომართვეს ხელი. როცა გავშორდით მითხრა: „კარგია, გიცნობდნენ მაინც, რაღაც პროექტს აკეთებენ თურმე და მერე ამათთან ითანამშრომლე, მომავლისთვის გამოგადგება“-ო.

   ქ-ნმა ნანულიმ ჩვენი მრავალწლიანი ნაცნობობის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ მისაყვედურა, ეს 2016 წლის ნოემბერში მოხდა, როდესაც „ლიტერატურულ საქართველოში“ პირველად დამბეჭდეს. მახსოვს, გაზეთი მხოლოდ დამრიგებელს მივუტანე, როცა ეს გაიგო, ეწყინა და მითხრა: - „მე რატომ არ მაჩვენე?“-ო, მაშინ არ ვიცოდი რა მეთქვა, როდესაც, ალბათ, ჩემი ყველაზე დიდი გულშემატკივარი სწორედ ის იყო, მახსოვს მთელი კვირა ჩანთით როგორ დაატარებდა ამ გაზეთს, იმის შემდეგ ჩემი ყოველი სტატია თუ მოთხრობა მიმქონდა, კითხულობდა, მოსწონდა, ზოგჯერ, მაგალითად „ბაბუზე“ ატირდა კიდეც და მითხრა: „რა გინდოდა, რას მერჩოდი“-ო.ზუსტად ხვდებოდა იმ სათქმელს, რისი თქმაც მსურდა. ერთ-ერთ მოთხრობაზე ღიმილით მკითხა კიდეც, „-ნიკი შენ ხარ?“-ო, დავფიქრდი და ვუპასუხე: „ვიყავი“-მეთქი. სწორედ ესაა, სიტყვებით ერთი შეხედვით უაზრო და კონტექსტიდან ამოვარდნილი ეპიზოდი, მაგრამ სწორედ რომ მისი მეტყველი მზერა და ღიმილი ამბობდა ყველაფერს. ამის შემდეგ მხოლოდ ერთი რამ მითხრა, რაც უამრავ ფილოსოფიურ მოძღვრებასაც კი აღემატებოდა. ეს იყო რიტორიკული შეკითხვა : „რატომ არ ბრძოლობ?“ სწორედ ასეთ კითხვებში იმალებოდა რჩევები, შეხედულებები, ზუსტად იცოდა რა და როგორ უნდა ეთქვა, მოკლედ, ზედმეტი და ყოველგვარი ჩაძიებების გარეშე. იტყოდა ლაკონურად, პირდაპირ და, როგორც იტყვიან, ზუსტად მიზანში მოარტყამდა. რთული იყო მისთვის თვალებში გეყურებინა და თუნდაც წამიერად მაინც არ აგერიდებინა მზერა, მაგრამ ერთი შეხედვით მისი ამ სიმკაცრის მიღმა იმალებოდა უდიდესი სამყარო, კეთილშობილი, მოსიყვარულე, თბილი და თავისი ოჯახის, მეგობრებისა და სამშობლოს ერთგული, უაღრესად პატიოსანი და პატრიოტი ქალბატონი.

   გასახსენებელი კიდევ ბევრია, რადგან ის იყო ადამიანი, რომელიც ყველას ეხმარებოდა და ყველას დახმარება სურდა, რის გამოც ხშირად იქმნებოდა კომიკური სიტუაციები. კიდევ ერთი ეპიზოდი რომ გავიხსენოთ, ჩვენი სკოლის ერთ-ერთ მოსწავლეს სხვა სკოლის მოსწავლე ორი ძმიდან ერთ-ერთი მოეწონა,ქ-ნმა ნანულიმ ეს გაიგო, წავიდა, მეორე ბიჭს თავისი ძმის ნომერი გამოართვა და გოგონას მოუტანა, მაშინ ამაზე ბევრი ვიცინეთ. თავს მეტით აღარ შეგაწყენთ, რადგან ასეთი ისტორიების გახსენება დაუსრულებლადაა შესაძლებელი. ერთადერთი, რის გამოც გული არ მწყდება არის ის, რომ ნანული ლიპარტელიანი არ იყო ადამიანი, რომელსაც უარსებია, არამედ ის არის ადამიანი, რომელსაც უცხოვრია. ცხოვრება ხომ ისაა, რაც გახსოვს, დანარჩენი კი უბრალოდ არსებობაა, მე დარწმუნებული ვარ, რომ ქ-ნი ნანული თითოეულ ჩვენგანს სამარადჟამოდ ეხსომება და ჩვენ მას არასდროს დავივიწყებთ, უბრალოდ, რომც მოგვინდეს, ვერ შევძლებთ მისნაირი სამაგალითო და ღირსეული ადამიანის დავიწყებას. მისი ცხოვრების წესი და გზა ნამდვილად არის მაგალითი იმისა, თუ როგორ უნდა იცხოვროს ადამიანმა, როგორ უნდა დაიცვას სუსტი და ჩაგრული, იბრძოლოს ჭეშმარიტებისთვის და ყოველი ცისმარე დღე დაიხარჯოს სამშობლოს უკეთესი მომავლის შენებისა და უკეთესი თაობების აღზრდისათვის. მე ვარ ბედნიერი, რომ ვიცნობდი ასეთ ადამიანს, რომლის სანთელიც უდროოდ ჩაქრა, მაგრამ ამ სანთლის გიზგიზისგან გამოწვეული სინათლე და სითბო არასდროს დაიკარგება და არასდროს მიეცემა დავიწყებას.

გიორგი ჩაჩხიანი

ქალი და მამაკაცი - ინი და იანი

   ხშირად დავობენ საკითხზე, იმისთვის, რომ ქალმა და მამაკაცმა სრულყოფილებას მიაღწიონ, უნდა იყვნენ ისინი ერთმანეთის მსგავსნი, თუ განსხვავებულნი? ამ თემაზე ჩემთვის აზრიც ხშირად უკითხავთ, მაშინ მხოლოდ მარტივად ვუპასუხებდი კის, ან არას, მაგრამ ეს საკითხი ასეთი მარტივიც არ არის, ამიტომ შევეცდები გამოვიწვიო საკუთარი თავი და დავადგინო, რა არის უფრო მართებული, რადგან აბსოლუტური ჭეშმარიტება ხომ თავისთავად არ არსებობს.

  საიდან უნდა დავიწყოთ, თუ არა ადამიანის არსებობის სათავეებიდან. ბიბლიური მოძღვრების მიხედვით ქალი- ევა - შეიქმნა კაცის- ადამის - ნეკნისგან, რაც ამტკიცებს იმას, რომ ქალი და მამაკაცი ერთი სხეულის ნაწილნი არიან. სწორედ ამ შეხედულებას იზიარებს ანტიკური მოძღვრებაც, კერძოდ, ბერძნული მითოლოგიის მიხედვით ზევსმა ელვის დაკვრით არსება ორად გააპო და შექმნა ქალი და კაცი. ამიერიდან თითოეულს უნდა მოეძებნა დაკარგული მეორე ნახევარი და მასთან შეერთებით დაებრუნებინა უწინდელი ძალა, თუ მოძებნიდა და იპოვნიდა მხოლოდ მაშინ მიაღწევდა სრულქმნილებას. ამავე მოსაზრებას იზიარებს შოთა რუსთაველიც.

ის კარგად იცნობს ხეთურ კულტურას, სადაც ვეფხვი ქალის სიმბოლოა. რაინდს ვეფხის ტყავი ჰმოსავს, ესაა კაცისა და ქალის ერთობა, ერთი მთლიანი, სრულყოფილი, „იდიალური“ ადამიანი, რომელიც ორი ნაწილისაგან შედგება, სწორედ ამიტომაა დამკვიდრებული გამოთქმა, რომ მამაკაცის მეორე ნახევარი მისი მეუღლე - ქალია, და პირიქით.

   ყოველი მოძღვრება ამტკიცებს, რომ ქალი და მამაკაცი ეს არის ერთი გონი, ერთი სხეული, მთლიანობა და ჭეშმარიტება, ზევსის მიერ განცალკევებული უზენაესი, სრულყოფილი არსება. ჩინური ფუნდამენტალური აზროვნების მიხედვით, ბუნებაში ყველაფერი გაწონასწორებულია, თითოეულ ინს ჰყავს თავისი იანი, სრულყოფილებისთვის საჭიროა ერთ სხეულში იყოს არა მხოლოდ სიკეთე, არამედ ბოროტებაც, სწორედ ასეთ წონასწორეობას შეუძლია შექმნას სრულყოფილი სახე. თუ კაცი ინია, მას სჭირდება მისგან განსხვავებული იანი, რათა ერთმანეთთან შერწყმის შედეგად მივიღოთ სრულყოფილება. რა შემთხვევაში შეავსებს ქალი კაცს, ან პირიქით? როდესაც ის მისცემს იმას, რაც თავად კაცს აკლია, თუ ქალმა უბოძა ის, რაც თავადაც ისედაც აქვს, მაშინ ჩვენ ვერ მივიღებთ აბსოლუტურ წონასწორობას და ვერც სრულქმნილებას, ამ შემთხვევაში ქალი და მამაკაცი ვერ შეავსებენ ერთმანეთს. თუმცაღა ისიც მართალია, რომ, როდესაც ქალისა და მამაკაცის ერთობის შესახებ ვმსჯელობთ, აბსოლუტური წონასწორობა არ არსებობს. პირობითად ორი განსხვავებული „ელემენტი“ ერთმანეთს ვერც მიეკარება და შესაბამისად ვერც შეერთდება თუ მათ რაიმე, თუნდაც მცირედი ნაწილაკი მაინც არ აქვთ საერთო, არ მიისწრაფვიან ერთი საერთო წერტილისკენ, მაშინ ისინი უბრალოდ აცდებიან ერთმანეთს. აბსოლუტური განსხვავება სრულებით არ წარმოადგენს წონასწორობას, რადგან ამ შემთხვევაში უბრალოდ არ გვაქვს ღერძი, რომელზეც ეს ორი სხეული გაწონასწორდება. რა შეიძლება იყოს ასეთი ღერძი? თუნდაც საერთო ინტერესები, საერთო ჰობი, საერთო შეხედულებები, საერთო საქმე და სხვ.  თუ ეს არ იქნება, მაშინ ქალი და კაცი ერთმანეთს ვერც გაუგებენ, ვერანაირი ბალანსი ვერ დამყარდება, რადგან მათ შორის „ქიმიაც“ არ შედგება და ყველაფერი შესაძლოა კრახით დასრულდეს, რისი მაგალითიც თუნდაც პრინცესა დაიანას ტრაგიკული სიკვდილია.

  სრულიად შესაძლებელია მოგეწონოს შენი მსგავსი, რადგან ყველაფერი საერთოა, მაგრამ მაშინ ადამიანის ცხოვრებაში არ იქნება სიახლეები, დაუგეგმავი, სპონტანური მოვლენები, რაც კიდევ უფრო ახალისებს და საინტერესოს ხდის ურთიერთობას. ქართველებს გავქვს გამოთქმა - „ფერი ფერსა, მადლი ღმერთსა“-ო, მაგრამ ეს ხომ აღარ არის ინისა და იანის ბალანსი, ერთი სხეულის ორი სახე, არამედ ესაა ორი სხეულის ერთი სახე. მე არ ვამბობ იმას, რომ ერთმანეთის მსგავსნი ბედნიერები ვერ იქნებიან, ადამიანი ინდივიდია და თითოეულ მათგანს სწორედ რომ ინდივიდუალურად უნდა მივუდგეთ, მაგრამ რას ნიშნავს ერთმანეთის შევსება? მსგავსნი ვერასდროს ავსებენ ერთმანეთს, ერთი მთლიანობისთვის პლუსს ყოველთვის სჭირდება მინუსი, თუნდაც ფოტოაპარატში ე.წ. ბატარეების განლაგებას შევხედოთ. ერთი პლუსიანი მაღლაა, მეორე ქვევით,მეორე ბატარეა მინუსით დაბლაა, პლუსით კი მაღლა, სწორედ ეს ამუშავებს აპარატსაც. თუ ქალს არ აქვს თავდაჯერება სწორედ მამაკაცმა უნდა მისცეს იგი, თუ კაცი მოღუშულია, სწორედ ქალმა უნდა შეძლოს მისი გამხიარულება. ორივე რომ ჭკუამხიარული იყოს ასე ქვეყანა ნამდვილად ვერ აშენდება, მაგრამ ვერც ის იქნება სახარბიელო ორივე რომ მუდამ სერიოზული იყოს, ცხოვრებას სჭირდება ბალანსი.

  რა თქმა უნდა, არსებობს გარკვეული თვისებები და ღირებულებები, რომელსაც პოტენციურ მეორე ნახევარში ვეძებთ, რომლებიც მოგვწონს და ჩვენც გაგვაჩნია. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, ურთიერთობაში აბსოლუტური განსხვავებულობა დაუშვებელია. თუ ინი და იანი ყველაფერშია, მაშინ მსგავსება-გასხვავებაც დაბალანსებული უნდა იყოს. უნდა მივიღოთ ორი სრულყოფა, მამაკაცში არსებული ინი და იანი ზუსტად უნდა ერწყმოდეს ქალის იანსა და ინს. შესაძლოა, მათი ერთი ბუნება იყოს რაღაცით მსგავსი, მაგრამ მათი მეორე ბუნება უნდა იყოს განსხვავებული, თუნდაც ერთი სრულყოფის მისაღებად და ეს უკვე ჭეშმარიტად რომ სრულქმნილებაა.

   ცხოვრება მრავალფეროვანია და ადამიანს სწორედ რომ მრავალფეროვნად, სხვადასხვა კუთხით უნდა შეეძლოს ხედვა და აზროვნება. კაცი და ქალი კი ერთად აზროვნებენ, საერთო შეხედულებებით იღებენ გადაწყვეტილებებს, სწორედ ეს არის ჯანსაღი ურთიერთობა, თუ ორივეს საერთო ხედვა აქვს, მაშინ ხედვის გარეთ გვრჩება ძალიან ბევრი ალტერნატივა, რომელსაც ვინ იცის, იქნებ შეეძლო უკეთეს შედეგზეც კი გავეყვანეთ. საერთო კომპრომისისა და კონსესუსის ხარჯზე უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილებები. პარტნიორმა უნდა დაგვანახოს საკითხის განსხვავებული მხარე, პერსპექტივა და ამას არათუ მსგავსი, არამედ მხოლოდ განსხვავებული ადამიანი შეძლებს. ჰარმონია არ ნიშნავს მხოლოდ ერთს, ჰარმონია ნიშნავს ორს, ერთმანეთის საპირისპიროს წონასწორობაში. ამიტომ ნუ ეძებთ მსგავსს, ეძიეთ განსხვავებული და ნუ შეგეშინდებათ განსხვავების, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ თავისი არსით ინი უფრთხის და უპირისპირდება იანს, ჰარმონიას სწორედ რომ მხოლოდ მასთან ერთად მიაღწევს.

გიორგი ჩაჩხიანი 

გამოგვყევით ფეისბუქზეც - www.authorgiorgichachkhiani.ga

რუსთაველის კვალდაკვალ

რუსთველის კვალდაკვალ

ვარაუდები რუსთაველისა და „ვეფხისტყაოსნის“ შესახებ

  რუსთაველი - მე-12 საუკუნის უდიდესი პოლიტიკური მოღვაწე, გენიალური პოეტი და იაპონელთა აღიარებით ადამიანია, ვისგანაც იწყება რენესანსი. რუსთაველის შესახებ დანამდვილებით არაფერი ვიცით, ამ პიროვნებაზე მხოლოდ ვარაუდებითა და ჰიპოთეზებით ვსაუბრობთ, ამიტომ დღესაც გამოვიჩენ მცირეოდენ თავხედობას და პირად დაკვირვებებსა და ისტორიულ ფაქტებზე დაყრდნობით გიჩვენებთ ჩემეულ ვერსიას თუ ვინ იყო რეალურად რუსთაველი, ერქვა თუ არა მას შოთა და მოგვითხრობს თუ არა „ვეფხისტყაოსანი“ მართლაც ისეთ იდეალურ სამყაროზე, როგორიც ერთი შეხედვით პოემაში იკითხება.

  დავიწყოთ იმით, რომ ისტორიამ შემოგვინახა რუსთაველის მხოლოდ ორი პორტრეტი: ახალგაზრდობის პორტრეტი, რომელიც შესრულებულია XII-XIII საუკუნეებში უცნობი მხატვრის მიერ, მეორე კი ფრესკული პორტრეტია. ის დაცულია იერუსალმის ჯვრის მონასტერში. რუსთაველის ახალგაზრდობის პორტრეტი მე-17 საუკუნის ზაზა ციციშვილისეულ "ვეფხისტყაოსნის" ხელნაწერს ჰქონია დართული, რომელიც XII-XIII საუკუნის უცნობი მხატვრის მიერ შექმნილი პორტრეტიდან გადმოუხატავთ. როგორც პროფესორი ზურაბ ჭუმბურიძე თავის წიგნში "ქართული ხელნაწერების კვალდაკვალ" წერს: "ვეფხისტყაოსნის" ზაზა ციციშვილის ხელნაწერი პირველად 1870 წელს მიმოიხილა პლატონ იოსელიანმა, რომლის ცნობითაც, ამ ხელნაწერს ჰკუთნებია შოთა რუსთაველის პორტრეტი, სადაც პოეტი წარმოდგენილია ფეხმორთხმით მჯდომარე აღმოსავლურ ყაიდაზე ერისკაცის ტანსაცმელში. სურათი 1927 წელს გადაეცა უნივერსიტეტის ქართული ხელოვნების მუზეუმს, რომელიც შემდეგ გახდა საქართველოს ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმი და რუსთაველის პორტრეტი ახლაც იქ ინახება. რაც შეეხება შოთა რუსთაველის ფრესკულ პორტრეტს, ძველი წყაროების მიხედვით, იერუსალიმში ჯვრის მონასტრის ერთ-ერთ სვეტზე გამოსახული უნდა ყოფილიყო შოთა რუსთაველის პორტრეტი. მის მოსაძიებლად 1960 წელს იერუსალიმში გაემგზავრა ჯვრის მონასტრის ქართულ სიძველეთა შემსწავლელი სამეცნიერო ექსპედიცია, რომელშიც შედიოდნენ: ირაკლი აბაშიძე, გიორგი წერეთელი და აკაკი შანიძე. მათ მართლაც მიაგნეს სვეტს, მაგრამ ის შავი საღებავით დაფარული აღმოჩნდა. საღებავის ზედა ფენის მოშორების შემდეგ ფრესკა გამოჩნდა. წმინდა იოანე დამასკელისა და წმინდა მაქსიმე აღმსარებლის წინაშე მუხლმოდრეკილი და ხელებაპყრობილი ლოცულობს შოთა რუსთაველი. პოეტის გამოსახულებას ქვეშ აქვს წარწერა:

„ამის დამხატველსა შოთას

შეუნდოს ღმერთმა, ამინ.

რუსთაველი."

   ერქვა თუ არა რუსთაველს შოთა? გავყვეთ ქართულ ენას, „ვეფხისტყაოსანია“ ძირითადი და მთავარი წყარო იმისა, რომ დიდ პოეტს რუსთაველი ეწოდება, მაგრამ თავად პოემაში არსად არ ჩანს მისი სახელი. შოთასთან დაკავშირებით ყველაზე საიმედო და დასაყრდენი წყარო სწორედ იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის ფრესკაა, სადაც ერთად გვხვდება ორი სახელი- შოთა და რუსთაველი. ამ წარწერის გაშიფვრა ორნაირად შეიძლება: 1 - ამ ფრესკის დამკვეთ შოთა რუსთაველს შეუნდოს ღმერთმა; 2 - უშუალოდ ამ ფრესკის დამხატველ შოთას შეუნდოს ღმერთმა, რომელმაც დახატა რუსთაველი. საეჭვოა, რომ თუ რუსთველი დაუკვეთდა ფრესკას მაშინ წარწერაზე არ დაურთავდნენ დამხატველ შოთას, არამედ მაშინდელ ქართულში არსებულ მეტად შესაფერის სიტყვას - დამკვეთს ან შემკვეთს. შესაბამისად, ვფიქრობ, დამხატველი შოთა არის ადამიანი, ვინც უშუალოდ დახატა რუსთველის ფრესკა. წარწერაც ისეა დატანებული, რომ სიტყვა „რუსთაველი“ წერია ქვედა ხაზზე, შესაბამისად ესაა მინიშნება და ერთგვარი განმარტება იმისა, თუ ვინაა ფრესკაზე გამოსახული.

  იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის სვეტზე გამოსახული პორტრეტი რომ უდავოდ რუსთველს ეკუთვნის ეს დასტურდება მონასტერში აღმოჩენილი სააღაპე წიგნითაც, რომლის მიხედვითაც ვინმე მეჭურჭლეთუხუცესს შეუკეთებია და განუახლებია ჯვრის მონასტერი. აქედან გამომდინარე კიდევ უფრო მყარდება ის ვარაუდი, რომ შოთა რუსთაველი დიდ პოეტთან ერთად დიდი, მაგრამ დევნილი პოლიტიკოსიც იყო.  სანამ უშუალოდ ამ საკითხზე ვისაუბრებ, მოდით, ვარაუდიც გამოვთქვათ მის წარმომავლობაზე. რუსთაველი სინამდვილეში თორელია. რუსთაველის მესხობის (თორელობის)  ვერსიას ხანგრძლივი ისტორია ჰქონდა. ის მომდინარეობდა არჩილ მეფისაგან (,,გაბაასება თეიმურაზისა და რუსთველისა“) . ამ აზრს იზიარებდნენ დავით ჩუბინაშვილი და ალექსანდრე ხახანაშვილი. ,,ვეფხისტყაოსნის“ ენობრივი ანალიზის საფუძველზე რუსთაველის მესხობის დასაბუთება სცადა ნიკო მარმა. საგულისხმო მოსაზრებანი წამოაყენა იმავე საკითხებზე დოცენტმა ნოდარ(ნუკრი) შოშიაშვილმა.  მკვლევარი სწორედ თორელთა საგვარეულო სახელს უკავშირებს “ვეფხისტყაოსნის” ავტორს, რადგან თამარ მეფის დროს მეჭურჭლეთუხუცესობა თორელებს ეპყრათ. მეჭურჭლეთუხუცესის სახელო თამარის დროიდან ეკავათ სამხრეთ საქართველოს ორ დიდ საგვარეულოს: თორელებსა და ჯაყელებს. შოთა თორელს მეჭურჭლეთუხუცესობის გარდა ადრევე შეეძლო მიეღო ზედწოდებად რუსთველობა. შესაძლოა მას სამამულედ ადრევე მისცემოდა მესხეთის ციხე-ქალაქი რუსთავი. აქედან კი, ბუნებრივია, წარმოდგა მისი ახალი ზედწოდება ­ რუსთაველი. არც ის არის გამორიცხული, რომ თბილისში სამეფო კარზე სამსახურში მყოფ შოთას თბილისთან ახლოს მდებარე რუსთავის მფლობელობა მიეღო და ამიტომ ეწოდა შოთა თორელს რუსთაველი, მაგრამ წყაროებით ამ ხანებში თბილისის რუსთავი ეკუთვნოდა ზაქარია მხარგრძელს. ამრიგად ეს მეორე ვარაუდი ჯერჯერობით უფრო სათუოა. უფრო რეალური ჩანს იმის დაშვება, რომ შოთა თორელმა, შემდეგში მეჭურჭლეთუხუცესმა, რუსთველობა მიიღო თორშივე შემავალ რუსთავისგან. ამ მოსაზრებით: “ვეფხისტყაოსნის” ავტორი არის თამარის დროის დიდი პოლიტიკური მოღვაწე შოთა რუსთაველი. თამარის დროსვე მომხდარა მისი აღზევება. მას ეკავა ერთ­ერთი დიდვეზირის სახელო ­ მეჭურჭლეთუხუცესობა. შოთა უაღრესად განსწავლული პიროვნებაა, როგორც ჩანს, მან ბრწყინვალე განათლება მიიღო ჯერ საქართველოში, იყალთოს აკადემიაში, შემდეგ – ბიზანტიაში; შეისწავლა ბერძნული, არაბული და სპარსული ენები, იცნობდა არა მარტო ქართველ მოაზროვნეთა ნაშრომებს, არამედ ანტიკურ ფილოსოფიას, ემპედოკლეს, ჰერაკლიტეს, პლატონის ნაშრომებს, აღმოსავლურ ლიტერატურას (ფირდოუსი, გურგანი, ნიზამი და სხვა). ყოველივე ეს, აგრეთვე პოეტის განსწავლულობა ასტრონომიაში, ასტროლოგიაში, გეოგრაფიაში, მედიცინაში, ფილოსოფიაში, სამართალში, ისტორიაში, სამხედრო საქმესა და სხვა, ასახულია მის პოემაში.

   და მაინც, რატომ უწევს ასეთ დიდ მოხელეს საქართველოდან წასვლა? რატომ არცერთ წყაროსა და ნაშრომში არ ვხვდებით მის სახელს? რატომ არ გვაქვს შემონახული რუსთაველის სხვა ნაშრომები?(უთუოა, რომ მას სხვა ლექსებიც ექნებოდა, თუმცაღა ამაზე ცოტა მოგვიანებით ვისაუბრებ.) თამარ მეფეს ორი ისტორიკოსი ჰყავდა. „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი“ — საქართველოს მეფის - თამარის ე.წ. პირველი ისტორიკოსის თხზულებაა( XIII ს.), „ცხოვრება მეფეთ მეფისა თამარისი“ — კი თამარის ე. წ. მეორე ისტორიკოსს ეკუთვნის (XIII საუკუნე). ორივე თხზულებაში დეტალურადაა აღწერილი თამარისა და გიორგი მესამის მმართველობა, თითოეული დეტალი, ყოველი ეპიზოდი - თუ ვის მოეწონა თამარი, ვინ რა შესათავაზა, ვინ რა უთხრა და ა.შ. რატომ არცერთ ნაშრომში არ ჩანს ისეთი დიდებული პიროვნება, გავლენიანი მეჭურჭლეთუხუცესი, როგორიც შოთა იყო? ეს და სხვა ფაქტები გვაძლევს ვარაუდის საფუძველს, რომ შოთა დევნილი პოლიტიკოსია, თუ რატომ, ამაზე მოგვიანებით ვისაუბრებ.პოეტი  „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგში წერს:

„მიბრძანეს მათად საქებრად თქმა ლექსებისა ტკბილისა,

გასტეხს ქვასაცა მაგარსა გრდემლი ტყვიისა ლბილისა“

  ამ ტაეპებში ნათლად ჩანს,რომ შოთას „ვეფხისტყაოსნის“ დაწერა დაუკვეთეს და ეს თამარის საქებლად, სავარაუდოდ, გიორგი მესამემ გააკეთა. შოთას არ სურდა ამის დაწერა, მაგრამ მას აიძულეს, მაგარი ქვაც კი გასტეხეს, შესაბამისად პოეტმა „საჭოჭმანები საქმე ქნა“. „ვეფხისტყაოსანი“ არ არის თამარის საქებარი პოემა, ამიტომ შოთას ახსნა-განმარტებების გაკეთება მოუხდა, რის შედეგადაც დაიწერა პროლოგი, რომელიც სინამდვილეში პოემის მერეა დაწერილი. ფაქტი,რომ შოთას „ვეფხისტყაოსანი“ დაუკვეთეს უტყუარია, რაც იმას ადასტურებს, რომ შოთა თავის ეპოქაშიც პოპულალური და გავლენიანი პოეტია. მისი სიტყვა იმდენად ფასობს, რომ მას თამარის გამეფების  გამართლება თავისი სურვილის მიუხედავად დაევალა. თუ ასეთი საქმე დაავალეს, მაშინ ის მართლაც დიდი პოეტი უნდა ყოფილიყო, რომელსაც უთუოდ ექნებოდა წინარე ნაშრომები, სხვა პოემები, ლექსები, მაგრამ როდესაც ერჩიან ადამიანს წვავენ და ანადგურებენ მის ხელნაწერებს, ეს ნათლად ჩანს ჩვენს უახლეს ისტორიაშიც, როდესაც ზვიად გამსახურდიას ებრძოდნენ, მისი სახლიც გადაწვეს, რასაც დიდი მწერლის -  კონსტანტინე გამსახურდიას ხელნაწერებიც შეეწირა. სავარაუდოა, რომ ასე გაანადგურებდნენ შოთას ნაშრომებსაც, რომლებიც ხელნაწერების სახით იქნებოდა არსებული. სწორედ ეს ხსნის იმ ფაქტს, რომ შოთას შესახებ არსად არ არის ინფორმაცია დაცული და შემონახული და რომ არც მისი სხვა ნაშრომების შესახებ ვიცით რაიმე.

   საზოგადოებაში გავრცელებულია ვარაუდი,რომ შოთას თამარი უყვარდა. ის აქებს თამარის სილამაზეს, ეს ფაქტია, რადგან თამარი მართლაც ლამაზი, ცისფერთვალება შავგვრემანი ქალი იყო, მაგრამ სავარაუდოა,რომ შოთას ის მაინცდამაინც დიდად გულზე არ ეხატებოდა. თამარის სახე ჩანს ნესტანშიც, ესაა ქალი, რომელიც სასიძოს მოკვლას შეუკვეთს. რა გახდა რუსთაველსა და სამეფო კარს შორის დაპირისპირების მიზეზი? საქართველოს უგვირგვინო მეფის - დემნა ბატონიშვილის - მოკვლა, მისთვის ტახტის წართმევა და თამარის უკანონო გამეფება. გიორგი მესამე პოემაში მეფე ფარსადანის სახედ გვევლინება, რომელიც ტარიელს - დემნა უფლისწულს სამეფოდ ზრდის. ბავშვობიდან თქმულა,რომ მომავალი მეფე სწორედ ის უნდა გახდეს, შემდეგ კი მის ჩამოცილებას გადაწყვეტს და ტახტზე თავისი ქალიშვილი აჰყავს. საქართველოს ისტორია ინდოეთის ისტორიაა, არაბეთის ამბავი და ავთანდილის ხაზი კი უბრალოდ თვალის ასახვევად და შესანიღბვადაა საჭირო. გიორგი მეფე როდი იყო უჭკუო კაცი, უთუოდ მიუხვდებოდა შოთას ჩანაფიქრს, ის კი თავის გასამართლებლად როსტევან მეფეს უჩვენებდა, რომელიც ერთი შეხედვით იდეალურ მეფედ გვევლინება, გულმოწყალე თინათინი კი თითქოს თამარია, მაგრამ თინათინი სულაც არაა „ვეფხისტყაოსნის“ მთავარი გმირი, მას მხოლოდ დასაწყისში ვხვდებით და ბოლოს, როდესაც ყველაფერი დასრულდება და ავთანდილს თავისი სატრფო მოაგონდება. „ვეფხისტყაოსნის“ მთავარი მოქმედი პერსონაჟი ტარიელია - იგივე დემნა ბატონიშვილი, თხზულების სათაურიც ამასვე ადასტურებს, თამარი არსად არ ჩანს, სწორედ ამიტომ მოუწევდა რუსთაველს განმარტებების გაკეთება და პროლოგის დაწერა. რადგან უშუალოდ სათაურზე დავიწყე საუბარი, აქვე ვიტყვი, რომ მისი მხატვრული განხილვისას „ვეფხისტყაოსანში“ არ მოიაზრება მხოლოდ მამაკაცი - ტარიელი, არამედ ქალი და კაცი. რუსთველს კონსტანტინოპოლური განათლებაც უნდა ჰქონდეს, ის კარგად იცნობს ხეთურ კულტურას, სადაც ვეფხვი ქალის სიმბოლოა. რაინდს ვეფხის ტყავი ჰმოსავს, ესაა კაცისა და ქალის ერთობა, ერთი მთლიანი, სრულყოფილი ადამიანი, რომელიც ორი ნაწილისაგან შედგება, სწორედ ამიტომაა დამკვიდრებული გამოთქმა, რომ მამაკაცის მეორე ნახევარი მისი მეუღლე - ქალია, და პირიქით. თუმცა არის კი ის ნამდვილად ვეფხვის ტყავი, რაც ტარიელს მოსავს? ეს უფრო პანტერა უნდა იყოს, ლამაზი, მოხდენილი, ველური ბუნების, რომელიც ძველად საქართველოშიც კი ბინადრობდა. მას დაწინწკლული სხეული აქვს, სწორედ ასეთი „ვეფხი“ მიიჩნევა ქალის სიმბოლოდ უძველეს ხეთურ კულტურაში და ამას თავად რუსთველიც ადასტურებს, რომელიც ჯერ ტარიელის პირით უწოდებს ნესტანს - ქალს- ვეფხვს, ხოლო შემდეგ კი იმავეს ფატმანს ამეორებინებს.

   პოემა ქრისტიანულია, ის ჭეშმარიტად ქრისტიანი პოეტის მიერაა დაწერილი, რაზეც შემდეგი მეტყველებს:

„სრულნი მუყრნი და მულიმნი მე გარე შემომცვიდიან,

მათ ხელთა ჰქონდა მუსაფი, ყოველნი იკითხვიდიან,

მტერ-დაცემული ვეგონე,არ ვიცი, რას ჩმახვიდიან.“

  რომელი მაჰმადიანი პოეტი უწოდებდა ყურანის კითხვასა და მოლების ქადაგებას ჩმახვას? სწორედ აქ დასტურდება ის ფაქტი, რომ ავტორის მაჰმადიანობა არარსებული ფაქტია და პოემა სრულაც არ არის სპარსულიდან ნათარგმნი, არამედ ის ქრისტიანი რუსთველის დაწერილია.  რადგან ჩემი მიზანი არ არის „ვეფხისტყაოსნის“ სიღრმისეული მხატვრული ანალიზი, ამიტომ რიგით დეტალებს აღარ ჩავეძიები და პოემას ემპირიულად გავარჩევ.

   ინდოთა ისტორია საქართველოს ისტორიაა. ამაში კიდევ რამდენიმე ფაქტი გვარწმუნებს, კერძოდ: ფარსადანი მემკვიდრედ ტარიელს ისე ზრდიდა, როგორც დემნა უფლისწული იზრდებოდა, შემდეგ მან თავისი მხოლოდშობილი ქალიშვილის გამეფება გადაწყვიტა, რაც სრული ანალოგია თამარის მეფედ კურთხევისა. გიორგი მესამეს ჰყავდა ძმა დავითი, იგივე დავით მეხუთე, მისი წინამორბედი მეფე და დემნა უფლისწულის მამა, მაგრამ ამასთანავე მას ჰყავდა დაც. რუსთველმა პოემაში ფარსადანს მხოლოდ და დაუტოვა, რადგან სხვა ყველაფერი უკვე ზედმეტად საეჭვო და აშკარა იქნებოდა, მაგრამ საყურადღებოა მისი სახელი - ესაა დავარ. რომელიც ორგვარად იშიფრება: 1 - ფარსადანი საკუთარი ოჯახის წევრის, სისხლისა და ხორცის, დის მოკვლით იმუქრება და ამაზეც წამსვლელი კია, დავარ ასე გავშიფროთ - რას შვრები, „და ვარ“ შენი. გიორგი მესამემ დაღვარა საკუთარი ოჯახის წევრის, ძმისწულის სისხლი, მან იგი უმოწყალოდ მოკლა. 2 - დავ-არ ში იკითხება თავად საქართველოს მეფე დავით მეხუთე. შოთამ ერთ პერსონაჟში მთელი ისტორია დამალა. ამ გმირში გაერთიანებულია გიორგი მეხუთეს დაც, ვისი რეალური პროტოტიპიც დავარია, და მათი ძმა დავით მეხუთეც.  მორიგი ფაქტი ისაა, რომ თამარიც ისევე, როგორც ნესტანი გიორგი მესამის დის, მამიდის აღზრდილია. თამარის გათხოვების შესახებ თათბირსაც 5-6 კაცი ესწრებოდა, როგორც ეს ნესტანის შემთხვევაში მოხდა. ეს ისტორია ჭეშმარიტი ანარეკლია საქართველოს უგვირგვინო მეფის ტრაგიკული ისტორიისა, როდესაც მას წაართვეს ტახტი, მოუწყვეს შეთქმულება ისევე, როგორც ფარსადანი ტარიელს მოექცა, სწორედ ამიტომაა ეს ხელმწიფე გიორგი მესამის ზუსტი პროტოტიპი. ტარიელი კი სწორედ რომ დემნა ბატონიშვილია, უბრალოდ რადგანაც იგი რეალურ ისტორიაში კვდება, ხოლო შოთა ამ ყველაფერს არ ემხრობა, ის აპროტესტებს მემკვიდრეობის კანონის დარღვევას, ჭეშმარიტების უგულვებელყოფას, მხატვრულ პოემაში ჭეშმარიტ მემკვიდრეს -ტარიელს მაინც უტოვებს ტახტს, საიდანაც ჩანს, რომ რუსთველი მომხრეა დემნა უფლისწულის, მისი გამეფებისა და ის თამარის მმართველობას არ ეთანხმება, მას ლეგიტიმურად არ ცნობს. აქედან კი აშკარაა ის ფაქტიც, რომ დაუშვებელია შოთას თამარი ჰყვარებოდა. მეორე საკითხი, სადაც მეჭურჭლეთუხუცესის შეხედულებები ეწინააღმდეგება სამეფო კარის შეხედულებებსა და გადაწყვეტილებებს საქართველოში გიორგი რუსის ჩამოყვანა და თამარისთვის დაქორწინებაა. ეს ისტორია იკითხება ხვარაზმშას შვილის - სასიძოს - მკვლელობაში, ანუ „ქმნა მართლისა სამართლისა.“

   პოემაში ნათლად ჩანს რუსთველის პოზიცია ქვეყანაში უცხოტომელთა გაბატონებასთან დაკავშირებით:

„მათ მორჭმულთა მოივლინონ, ჩვენ პატიჟნი გაგვიასდნენ,

ესე ამბად არ ეგების, რომე სპარსნი გაგვიხასდნენ.“

   სწორედ ეს მიუთითებს იმაზე, რომ შოთა ეწინააღმდეგებოდა საქართველოში გიორგი რუსის ჩამოყვანას და მას ეს ფაქტი სავსებით არ მოსწონდა. მეორე მხრივ, გიორგი მესამისთვის, ალბათ, უფრო ხელსაყრელი იყო უცხოელი სასიძო, რომელიც სხვის ქვეყანაში მაინცდამიანც კარგად ვერ „იპარპაშებდა“ და ნაკლები იყო იმის ალბათობაც, რომ იგი გიორგი მესამეს განუდგებოდა და მის წინააღმდეგ აჯანყდებოდა, მაგრამ შოთა რუსთაველი ამ საკითხშიც მართალი აღმოჩნდა, გიორგი რუსი არ გამოდგა და ის რეალურ ისტორიაში მართალია არ კვდება, მაგრამ მას თავიდან იშორებენ და ქვეყნიდან აძევებენ. „ვეფხისტყაოსანი“ ხომ მაინც მხატვრული თხზულებაა, აქ ყველაფერი ისე ხდება, როგორც შოთას სურდა, რომ რეალურად მომხდარიყო. დემნა(ტარიელი) ცოცხალი რჩება და კუთვნილ ადგილს იკავებს საქართველოს(ინდოთა) ტახტზე, ვინაიდან მას ის მემკვიდრეობით მამისგან ეკუთვნოდა ისევე, როგორც ტარიელს სარიდანისგან; გიორგი რუსი კი ვერასდროს ჩამოდის საქართველოში, ხორეზმშას შვილიც ხომ ქვეყნის საზღვრებთან კვდება, ის შიგნით შემოსვლას ვერც კი ახერხებს. რადგანაც სასიძოს თემას შევეხე, აქვე მოვიხსენიებ დავით სოსლანსაც, რომელსაც შოთა პროლოგში ლომს უწოდებს და ხოტბას ასხამს, მის მოღვაწეობას რუსთველი დადებითად აფასებს, სწორედ დავითის გამოჩენის შემდეგ იწყებს საქართველო აღმასვლას.

  ამ ეპიზოდის შემდეგ ნაწარმოები ძირითადად მხატვრული გზით გრძელდება. გვხვდება ფრიდონის,ფატმანის, უსენის, მელიქისა და სხვათა პერსონაჟები, ბოლოს კი ჩნდებიან ქაჯები, რომლებიც სრულაც არ არიან არარეალური სამყაროს წარმომადგენლები, ცოტა მოგვიანებით გამოვთქვამ მოსაზრებას ქაჯების წარმომავლობასთან დაკავშირებით, მანამდე კი პოემაში უშუალოდ მათ დანიშნულებაზე ვისაუბრებ. სამყარო ქაოსია, ეს ქაოსი კი სიკეთისა და ბოროტების ჭიდილითაა გამოწვეული. ბოროტება ხშირას სჯაბნის სიკეთეს. რუსთველი რეალისტია, ის არ ამბობს, რომ ბოროტების სამუდამოდ განადგურება შესაძლებელია, ასე რომ იყოს, მაშინ ჩვენი რაინდები მთელ ქაჯეთს გაანადგურებდნენ, მაგრამ ასე არ ხდება. ისევ რჩება ის ციხესიმაგრე, ისევ მობრუნდება როშაქი და ახალ ბოროტებას ჩაიდენს, მაგრამ ბოროტების დამარცხება კი შესაძლებელია. შესაფერის დროს ბოროტებაც კი სუსტდება, ეს პოემაში ბევრგან ჩანს, ჯერ ფატმანიც, შემდეგ კი ფრიდონიც რაინდებს სიჩქარისკენ მოუწოდებს, რადგან თუ ქაჯები მოუსწრებდნენ, მაშინ ისინი ვერაფერს გახდებოდნენ. ნესტანის გამოხსნა და ბოროტებაზე თუნდაც წამიერად გამარჯვება შეძლეს იმიტომ, რომ ქაჯები იქ არ იყვნენ, თავად ბოროტებამაც მოხუჭა თვალი, მოდუნდა და სწორედ ამ დროს შეძლეს გამარჯვების მოპოვებაც.მრავალსაუკოვანი ისტორიის განმავლობაში დამპყრობლებს ქვეყნიდან ვერ განვდნევნივდით თუ ისინი არ შესუსტდებოდნენ, ხოლო როცა ბოროტებაც აღარ იქნება ძველებურად ძლიერი, მაშინ შესაძლებელია მისი დამარცხება, თუნდაც დროებით. ჩვენ ვიგერიებთ ისრებს, მაგრამ მშვილდი კი მაინც ადგილზე რჩება და მზადაა ახალი ისრები გამოსტყორცნოს. რუსთველი ემხრობა იმ აზრს, რომ საზოგადოდ ბოროტება დაუმარცხებელია და ამის სახე სწორედ რომ ქაჯეთია. რადგანაც უკვე გავიგეთ თუ რას წარმოადგენს ქაჯეთი, რომ ის ფანტასტიკური სამყარო სულაც არაა, ახლა დავსვათ კითხვა, ვინ არიან თავად ქაჯები? საკმაოდ დამაჯერებელია ვარაუდი, რომლის მიხედვითაც ქაჯები ასასინების ალეგორიული სახეა. თუნდაც იმიტომ, რომ ისინი ისე შედიოდნენ და გამოდიოდნენ, რომ მათ ვერავინ ამჩნევდა, სწორედ ასე იქცევა ფატმანის მონაც, როდესაც ნესტანთან ციხესიმაგრეში შეიპარება. გარდა ამისა მისი ჩაცმულობაც ძალიან ჰგავს ასასინების სტილს:

„ციხისა კარი დახშულნი შევლნა მართ ვითა ღიანი,

შევიდა ზანგი პირ-შავი, თმა-გძელი, ტან-ნაბდიანი.“

  ასასინების ეპოქა რუსთაველის ეპოქაა. შოთას უაღრესად დიდი განათლება ჰქონდა, ის მეჭურჭლეთუხუცესი იყო, უეჭველად ეცოდინებოდა, თუ რა ხდებოდა მეზობელ სახელმწიფოებში და როგორი ვითარება იყო. ასასინები 1256 წელს ჯერ მონღოლების მიერ, 1273 წელს კი მამლუქების მიერ საბოლოოდ ნადგურდებიან. სულაც არაა საკვირველი, რომ შოთამ სწორედ ისინი გამოიყენა ქაჯების სახის შესაქმნელად.

   პროლოგი პოემის დაწერის შემდეგაა დაწერილი, ამიტომ მას ბოლოსთვის მოვიტოვებ, მანამდე კი ერთი-ორი სიტყვა ეპილოგზეც ვთქვათ, რომელიც სხვათაშორისდა, რუსთველის დაწერილი არ გახლავთ და ის ვინმე მესხ მელექსეს ეკუთვნის. ამის დასტური მრავალადაა, ეპილოგში ვკითხულობთ:

„ვწერ ვინმე მესხი მელექსე,მე, რუსთველისად ამისა.“

  ანუ ვიღაც მელექსე, პოეტი წარმოშობით მესხეთიდან ვწერ ამას რუსთაველის მსგავსად.

„ამირან დარეჯანის ძე მოსეს უქია ხომელსა,

აბდულ-მესია - შავთელსა, ლექსი მას უქეს რომელსა,

დილარგეთ - სარგის თმოგველსა, მას ენა-დაუშვრემელსა,

ტარიელ - მისსა რუსთველსა, მისთვის ცრემლ-შეუშრობელსა.“

  ტარიელი მისმა რუსთველმა შექმნა და არა მეო, ეს ნათლად მეტყველებს იმაზე, რომ ეპილოგი შოთას არ ეკუთვნის და, სავარაუდოდ, მისი პოემა ეპიკურად, ქაჯეთის აღებით უნდა მთავრდებოდეს, ხოლო ქორწილები და სხვა ეპიზოდები ან ამ მესხი მელექსეს დაწერილია, ან ნანუჩასი.

  ორიოდე სიტყვას პროლოგზეც მოგახსენებთ და იმ ეჭვზეც, თუ რატომ მიიჩნევა, რომ შოთას თამარი უყვარდა. მანამდე კი, არსებობდა მოსაზრება, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ფაბულა აღმოსავლური ამბავი უნდა ყოფილიყო, რომელიც შოთამ ლექსად ააწყო:

„ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები,

ვპოვე და ლექსად გარდავთქვი, საქმე ვქმენ საჭოჭმანები“

  უდიდესი ენათმეცნიერი ნიკო მარი იყო ამ ფაქტით დაინტერესებული. ის იკვლევდა აღმოსავლურ ლიტერატურას, წყაროებს და თუ ვინმეს შეეძლო მათი წაკითხვა, ეს სწორედ რომ ნიკო მარი იყო, მაგრამ მსგავსს ვერაფერს მიაგნო. სპარსული ამბის რამდენიმე გაშიფვრა არსებობს: 1 - სპარსული ანუ აღმოსავლური - მოქმედება ხომ პირობით არაბეთსა და ინდოეთში ვითარდება - აზიაში, აღმოსავლეთში. 2 - თითქოს ესაა სპარსული ზღაპარი და რუსთველი მას არა ეპიკურ პოემად, არამედ რიგით ამბად, სპარსულ ზღაპრად მიიჩნევს.

  პოემის მეცხრე სტროფი ერთ-ერთი საკვანძო სტროფია, რომელშიც ვკითხულობთ:

„მე, რუსთველი, ხელობითა ვიქმ საქმესა ამა დარი;

ვის ჰმორჩილობს ჯარი სპათა, მისთვის ვხელობ, მისთვის მკვდარი.

დავუძლურდი, მიჯნურთათვის კვლა წამალი არსით არი;

ანუ მომცეს განკურნება, ანუ მიწა მე სამარი!“

   სწორედ ამ სტროფიდან ვიგებთ, რომ პოეტი რუსთაველია და გარდა ამისა ბოლო სტრიქონში იკითხება სამარი - თამარი, ჟღერადობა ერთია, თამარს ჯარი ემორჩილება, სწორედ ესაა შოთას სიყვარულის ერთადერთ მტკიცებულებად მიჩნეული, მაგრამ ამ მოსაზრებას ეწინააღმდეგება პოემის მეცხრამეტე სტროფი:

„ჩემი აწ ცანით ყოველმან, მას ვაქებ, ვინცა მიქია;

ესე მიჩს დიდად სახელად, არ თავი გამიქიქია!

იგია ჩემი სიცოცხლე,უწყალო,ვითა ჯიქია;

მისი სახელი შეფარვით ქვემორე მითქვამს,მიქია.“

  პოეტი თავად წერს, რომ თავისი სატრფოს სახელი შეფარვით, პოემაში დამალულად უქია, თამარს კი ის სააშკარაოზე აქებს:

„თამარს ვაქებდეთ მეფესა სისხლისა ცრემლ-დათხეული.“

  გარდა ამისა, თუ მართლა თამარს ასხამდა ხოტბას იქ სრულიად უადგილო იქნებოდა მისი მეუღლის - დავით სოსლანის - ქება-დიდებაც, ქალზე შეყვარებული კაცი სატრფოს ქმრის ქებას ნამდვილად არ დაიწყებდა. თავად შოთას სიტყვებიდან გამომდინარე ჩანს, რომ სატრფოს სახელი დამალულია და ის სულაც არ არის ხმამაღლა წარმოთქმული თამარი. პოემის ფაბულაც არ იძლევა იმის დასტურს, რომ შოთას თამარი უყვარდა, პირიქით. თუ ვინ უყვარდა შოთა რუსთაველს ეს არავინ იცის, ეს ცოდნა უდიდეს სიყვარულთან ერთად პოეტმა საფლავში წაიღო, მაგრამ, ვეჭვობ, რომ შოთას პოლიტიკური ქორწინება ჰქონდა, რაც სრულებით არ არის გასაკვირი მე-12 საუკუნეში, ის ხომ თორელი დიდებული, მეჭურჭლეთუხუცესი იყო. შესაძლოა, არ უყვარდა თავისი ცოლი და მალულად საყვარელიც ჰყოლოდა, ვისაც „ვეფხისტყაოსანი“ მიუძღვნა. ფატმანის პერსონაჟი, მისი განცდები ძალიან ჰგავს პოლიტიკური ქორწინებით დაღდასმულ ადამიანს, პოემაში ჩანს, რომ შოთამ ზუსტად იცის რას გრძნობს ეს ადამიანი, თუ რაოდენ რთულია ამ ყველაფერთან შეგუება, რომ გამუდმებით უყურებ შორეთს, ჰორიზონტს და მაინც ვერაფერს ხდები, ჩარჩოებსა და მარყუჟებში ხარ მოქცეული, ამიტომ იძულებული ხარ ამქვეყნიურ სიამეებში - სასმელში, გართობასა და საყვარლებში ჰპოვო შვება. შესაძლოა, რუსთველმა უბრალოდ იცოდა ასეთი „სიყვარულის“ შესახებ და ეს ვინმეს ისტორიაა, მაგრამ უფრო სავარაუდოა ის, რომ შოთამ თავად თავის სიყვარულზე დაწერა. მისი საყვარელი კი არ იყო დიდგვაროვანი, პოეტს მასთან ყოფნას უკრძალავდნენ, ამიტომ ამბობს, რომ თავი არ გაუქიქია - ანუ დაუმცირებია და სააშკარაოზე არ გამოუტანია მისი რჩეულის სახელი, ქალის, რომელსაც მსოფლიო დონის ეპიკური პოემა „ვეფხისტყაოსანი“ ეძღვნება.

გიორგი ჩაჩხიანი